İçerik
Gaiplik, Türk hukuk sisteminde uzun süre haber alınamayan kişilerin hukuki statüsünün mahkeme kararıyla belirlenmesini sağlayan bir kurumdur. Özellikle miras, mal varlığı yönetimi veya evlilik birliğinin sonlandırılması gibi durumlarda kritik rol oynar. Bu yazıda, gaipliğin tanımı, hukuki süreçleri, başvuru şartları ve sonuçlarını detaylarıyla ele alıyoruz.
Gaiplik Nedir?
Gaiplik, bir kişinin en az 1 yıl boyunca kendisinden haber alınamaması veya ölüm tehlikesi içinde kaybolması (deprem, sel gibi) durumunda, mahkemece hukuki sonuç doğuran bir karar alınmasıdır. Gaiplik kararı, kişinin ölümüne benzer sonuçlar doğurur ancak kesin ölüm anlamı taşımaz.
Önemli Not: Gaiplik, Türk Medeni Kanunu (TMK) Madde 31-35’te düzenlenir. Kayıp kişinin mirası, mal varlığı ve aile hukuku ilişkileri bu kararla çözüme kavuşturulur.
Gaiplik Türleri ve Şartları
Gaiplik, iki temel durumda gündeme gelir:
a) Olağan Gaiplik
- Şart: Kişiden 5 yıl boyunca hiç haber alınamaması.
- Süreç: Son haber tarihinden itibaren 5 yıl beklenir. Bu süre sonunda ilgili kişiler (mirasçılar, eş vb.) mahkemeye başvurur.
b) Olağanüstü Gaiplik
- Şart: Kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolması (uçak kazası, savaş, doğal afet).
- Süreç: 1 yıl beklenmesi yeterlidir. Örneğin, 2023 Kahramanmaraş depreminde kaybolanlar için olağanüstü gaiplik başvurusu yapılabilir.
Gaiplik Davası Süreci: Adım Adım
- Başvuru: Gaiplik kararı için yerleşim yeri mahkemesine veya son bilinen adresin bulunduğu mahkemeye dava açılır.
- İlan Süreci: Mahkeme, kayıp kişinin durumunu Resmi Gazete ve diğer kanallarla ilan eder. İlandan sonra 6 ay içinde kişi ortaya çıkmazsa süreç devam eder.
- Karar: Mahkeme, tüm delilleri inceler ve gaiplik kararı verir.
- Tescil: Karar, Nüfus Müdürlüğü’ne bildirilir ve kişinin nüfus kaydına “gaip” ibaresi eklenir.
Gaiplik Kararının Hukuki Sonuçları
- Miras Hukuku: Gaip kişinin mirası, mirasçılarına geçici olarak devredilir. Kişi geri dönerse, mallarını geri alma hakkı vardır.
- Evlilik: Eş, gaiplik kararı sonrası boşanma davası açabilir.
- Vasiyetname: Gaip kişi adına vasiyetname düzenlenebilir.
- Mal Varlığı: Gaibin malları, yasal mirasçılar veya kayyım tarafından yönetilir.
Gaiplik ile Ölüm Karinesi Arasındaki Fark
- Gaiplik: Kesin ölüm kanıtı yoktur. Kişi geri dönebilir.
- Ölüm Karinesi: Ölüm kesin kabul edilir (örneğin, cesedin bulunması). TMK Madde 28’de düzenlenir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
Soru: Gaiplik kararı ne kadar sürer?
- Cevap: Olağan gaiplikte 5 yıl + 6 ay ilan süresi; olağanüstüde 1 yıl + 6 ay.
Soru: Gaiplik sonrası kişi geri dönerse ne olur?
- Cevap: Mahkeme kararı iptal edilir. Mallar iade edilir, mirasçıların iyi niyetli olup olmaması tazminatı etkiler.
Soru: Kimler gaiplik davası açabilir?
- Cevap: Mirasçılar, eş, kayyım veya menfaati olan herkes.
